YERYÜZÜNDEKİ BÖLGELER
Yeryüzü, birbirinden farklı özellikteki alanlardan oluşmaktadır. Bunlardan bir kısmı yer şekilleri, iklim, su kaynakları ve doğal bitki örtüsü bakımından kendi içinde benzer, diğer yerlerden farklı özellikler göstermektedir. Bazı alanlar ise insanlar tarafından biçimlendirilmiştir. Bunlar tarım, madencilik, nüfus, yerleşme vb. özellikler bakımından farklı özellikteki alanlardır. İşte gerek doğal gerek beşerî bakımdan farklı özellikteki bu alanların her birine bölge denir. Bölgeler, şekilsel ve işlevsel olarak adlandırılır. Şekilsel bölgeler homojen bir yapıya sahipken işlevsel bölgeler heterojen yapıdadır.
1. Şekilsel Bölgeler
Şekilsel bölgeler doğal ve beşerî özellikleri bakımından yeryüzünün diğer alanlarından ayrılan bölgelerdir. Bu tür bölgeler homojen ya da tekdüze bölgeler olarak da adlandırılmaktadır. Şekilsel bölgeleri de doğal ve beşerî bölgeler olarak ikiye ayırabiliriz.
a. Doğal Bölgeler
Yeryüzü yer şekillerine, iklime, hidrografyaya, doğal bitki örtüsüne, toprak örtüsüne ve doğal afetlere göre çeşitli bölgelere ayrılmaktadır. Bu bölgeler de kendi içlerinde alt bölgelere ayrılmaktadır.
a.1. Yer Şekilleri Bölgeleri
Yeryüzü ana hatlarıyla dağ, ova ve plato olmak üzere bölgelere ayrılmaktadır. Örneğin Kuzey Amerika’nın batısında kıyıya paralel uzanan Kayalık Dağları, Güney Amerika’da yine kıyıya paralel uzanan And Dağları, Avrupa’da çeşitli kollara ayrılan Alpler ve Asya’da yer alan Himalayalar, yeryüzündeki dağlık bölgelerin başlıcalarıdır.Yeryüzünde platolar da geniş yer kaplamaktadır. Hint Yarımadası’nın önemli bir kısmını kapsayan Dekkan Platosu, Çin’in özerk bir bölgesi olan Tibet’te yer alan Tibet Platosu ve Kuzey Amerika’da yer alan Kolorado Platosu, plato bölgesinde yer alan yer şekillerinin başlıcalarıdır. Yer şekilleri bakımından ovalar da bölgelerden biridir. Mississippi (Misisipi) (Fotoğraf 3.1), Ganj, İndus ve Nil ovaları, bu bölgede yer alan ovaların başlıcalarıdır. Yer şekilleri bakımından yeryüzünü buzulların, rüzgârın ve akarsuların biçimlendirdiği alanlar olarak da bölgelere ayırabiliriz. Örneğin Sahra Çölü rüzgârın, Amazon Havzası akarsuların, Grönland Adası ise buzulların yer şekillerini biçimlendirdiği bölge içinde yer almaktadır.
a.2. İklim Bölgeleri
Yeryüzünü iklim bakımından sıcaklığa göre sıcak, ılıman ve soğuk kuşak bölgeleri olmak üzere üç bölgeye ayırabiliriz. Yağışa göre yeryüzü kurak, yarı kurak ve nemli bölgelerden oluşmaktadır Yeryüzü ayrıca yıllık yağış miktarına göre de bölgelere ayrılabilmektedir (Harita 3.1). Bunların yanı sıra ülkeler de kendi içlerinde yağış, sıcaklık ve iklim tiplerine göre bölgelere ayrılmaktadır. Yeryüzü, iklim tiplerine göre ekvatoral, muson, Akdeniz ve kutup gibi iklim bölgelerinden oluşmaktadır. Örneğin Kongo Havzası ekvatoral, Hindistan muson, Akdeniz kıyıları Akdeniz ve Antarktika kıtası kutup iklimi bölgesinde yer almaktadır.
a.3. Bitki Örtüsü Bölgeleri
Yeryüzü bitki örtüsüne göre çeşitli bölgelerden oluşmaktadır. Bu bitkileri genel olarak ağaç, çalı ve ot formasyon bölgeleri olmak üzere üç gruba ayırabiliriz. Buna göre Amazon Havzası ağaç, Akdeniz iklim bölgesi çalı, ılıman karasal iklim bölgesi ot formasyonu bölgesinde yer almaktadır. Bu bölgeler de kendi içlerinde alt bölgelere ayrılmaktadır. Örneğin ağaç formasyonu içinde yer alan ormanlar yağmur ormanları, muson ormanları, tayga ormanları (Fotoğraf 3.2) şeklinde alt bölgelere ayrılmaktadır.
a.4. Hidrografik Bölgeler
Hidrografik bölgeler, su kütlelerine göre oluşmuş doğal bölgelerdir. Okyanuslar, denizler, göller ve akarsular beslenme alanlarıyla birlikte her biri ayrı bir bölge oluşturmaktadır. Örneğin Atlas Okyanusu okyanus, Kızıldeniz ise deniz bölgesinde yer almaktadır. Denizler, beslendikleri havzaya göre birer bölge oluşturmaktadır: Akdeniz Havzası, Baltık Denizi Havzası gibi. Yeryüzü göller ve akarsular bakımından da birer bölge oluşturmaktadır. Hazar Gölü göller, Nil Nehri akarsular bölgesi içinde bulunmaktadır. Bu bölgeler de alt bölgelere ayrılmaktadır. Örneğin göller tatlı ve tuzlu su olmak üzere iki bölgeye ayrılmaktadır. Hazar Gölü tuzlu, Baykal Gölü tatlı su göl bölgesinde yer almaktadır. Ayrıca yeryüzü göllerin yoğun olduğu ya da göllerin az olduğu bölgelere de ayrılabilmektedir. Örneğin Kuzey Amerika’nın kuzeyi Göller Bölgesi (Fotoğraf 3.3) olarak tanımlanmaktadır. Akarsular ise kapalı ve açık havza şeklinde bölgeler oluşturduğu gibi beslendikleri havzalara göre birer bölge oluşturmaktadır. Örneğin Ganj ve Misissipi havzaları gibi.
a.5. Toprak Örtüsü Bölgeleri
Yeryüzü toprak örtüsüne göre zonal, intrazonal ve azonal toprak bölgelerinden oluşmaktadır. Bu bölgeler de kendi içinde alt bölgelere ayrılmaktadır. Örneğin zonal toprak bölgesinde yer alan ve ekvatoral bölgede yaygın olan laterit (Fotoğraf 3.4), Sibirya’da yaygın olan podzol bölgesi gibi.
a.6. Doğal Afet Bölgeleri
Deprem, volkanizma, heyelan, çığ ve su baskınları yeryüzündeki doğal afetlerin başlıcalarıdır. Yeryüzü bu afetler bakımından çeşitli bölgelere ayrılmıştır (Harita 3.2). Örneğin Büyük Okyanus kıyıları, doğal afet bakımından hem deprem hem de volkanizma bölgesinde yer almaktadır.
Yeryüzü nüfusa, yerleşmeye ve ekonomik etkinliklere göre çeşitli bölgelerden oluşmaktadır.
b.1. Nüfus Bölgeleri
Yeryüzü nüfusa göre sık, seyrek ve orta derecede nüfuslu yerler olmak üzere bölgelere ayrılmaktadır. Örneğin Hindistan sık, Libya seyrek ve Arjantin orta derecede nüfuslanmış yerlerdendir. Ayrıca yeryüzünü nüfus yoğunluğu bakımından da çeşitli bölgelere ayırabiliriz (Harita 3.3)
Yeryüzü, yerleşmeye elverişli ve elverişsiz bölgelerden oluşmaktadır. Örneğin Akdeniz Havzası yerleşmeye elverişli, Antarktika ise yerleşmeye elverişsiz bölgelerdendir. Yeryüzü kır ve kent bakımından da iki bölgeye ayrılmaktadır. Batı Avrupa’nın büyük bir kısmı kentsel, Orta Afrika’nın büyük bir kısmı ise kırsal bölgede yer almaktadır.
b.3. Ekonomik Etkinliklere Göre Bölgeler
Yeryüzü ekonomik etkinliklere göre ham madde, üretim ve pazar alanları olmak üzere bölgelere ayrılmaktadır. Örneğin Orta Doğu, petrol ham maddesi üretim bölgesidir. Batı Avrupa, sanayi ürünleri üretim ve aynı zamanda pazar bölgesi içinde yer almaktadır. Yeryüzünü ekonomik etkinliklerine göre tarım, hayvancılık, madencilik, ormancılık ve sanayi gibi birçok bölgeden oluşmaktadır. Örneğin Çin tarım (Fotoğraf 3.5), Avustralya hayvancılık, Rusya madencilik, Kanada ormancılık ve Almanya sanayi bölgesi içinde yer almaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder